خطبه شماره 28

و من خطبه له علیه السلام [5] و هو فصل من الخطبه التی اولها [[ الحمد لله غیر مقنوط من رحمته ] ]و فیه احد عشر تنبیها [6] اما بعد ، فان الدنیا ادبرت ، و آذنت بوداع ، [7] و ان الاخره قد اقبلت و اشرف باطلاع ، الا و ان الیوم المضمار ، [8] و غدا السباق ، و السبقه الجنه ، و الغایه النار ، افلا تائب من خطیئته قبل منیته [9] الا عامل لنفسه قبل یوم بؤسه [10] الا و انکم فی ایام امل من ورائه اجل ، فمن عمل فی ایام امله قبل حضور اجله [11] فقد نفعه عمله ، و لم یضرره اجله و من قصر فی ایام امله قبل حضور اجله ، [12] فقد خسر عمله ، و ضره اجله الا فاعملوا فی الرغبه کما تعملون فی الرهبه ، [13] الا و انی لم ار کالجنه نام طالبها ، [14] و لا کالنار نام هاربها ، الا و انه من لا ینفعه الحق یضره الباطل ، [15] و من لا یستقیم به الهدی ، یجر به الضلال الی الردی [16] الا و انکم قد امرتم بالظعن ، و دللتم علی الزاد ، و ان اخوف ما اخاف علیکم اثنتان : [1] اتباع الهوی ، و طول الامل ، فتزودوا فی الدنیا من الدنیا [2] ما تحرزون به انفسکم غدا [3] قال السید الشریف رضی الله عنه و اقول : انه لو کان کلام یاخذ بالاعناق الی الزهد فی الدنیا ، و یضطر الی عمل الاخره لکان هذا الکلام ، و کفی به قاطعا لعلائق الامل ، و قادحا زناد الاتعاخ و الازدجار ، و من اعجبه قوله علیه السلام : [[ الا و ان الیوم المضمار و غدا السباق ، و السبقه الجنه و الغایه النار ] ] فان فیه مع فخامه اللفظ ، و عظم قدر المعنی ، و صادق التمثیل ، و واقع التشبیه سرا عجیبا ، و معنی لطیفا ، و هو قوله علیه السلام : [[ السبقه النار ] ] کما قال : [[ السبقه الجنه ] ] ، لان الاستباق انما یکون الی امر محبوب ، و غرض مطلوب ، و هذه صفه الجنه و لیس هذا المعنی موجودا فی النار ] ] نعوذ بالله منها فلم یجز ان یقول :[[ و السبقه النار ] ] بل قال : [[ و الغایه النار ] ] : لان الغایه قد ینتهی الیها من لا یسره الانتهاءالیها ومن یسره ذلک فصلح ان یعبر بها عن الامرین معا فهی فی هذا الموضع کالمصیر و المال ، قال الله تعالی : [[ قل تمتعوا فان مصیرکم الی النار ] ] و لا یجوز فی هذا الموضع ان یقال : سبقتکم بسکون الباء الی النار ، فتامل ذلک ، فباطنه عجیب ، و غوره بعید لطیف و کذلک اکثر کلامه علیه السلام و فی بعض النسخ : و قد جاء فی روایه اخری [[ و السبقه الجنه ] ] بضم السین و السبقه عندهم : اسم لما یجعل للسابق اذا سبق من مال او عرض ، و المعنیان متقاربان ، لان ذلک لا یکون جزاء علی فعل الامر المذموم و انما یکون جزاء علی فعل الامر المحمود

ترجمه

[5] امروز روز تمرین و آمادگی است [6] اما بعد دنیا روی بازگردانده ووداع خویش را اعلام داشته است [7] آخرت روی آور شده و طلایه آن آشکار گردیده است آگاه باشید امروز روز تمرین و آمادگی [8] و فردا روز مسابقه است جائزه برندگان بهشت و سرانجام عقب ماندگان آتش خواهد بود آیا کسی یافت می شود که پیش از فرارسیدن مرگش از خطاهایش توبه کند ؟ [9] و آیا انسانی پیدا می شود که قبل از رسیدن آن روز عمل نیکی برای خود انجام دهد ؟ [10] آگاه باشید همه در دوران آرزوئی بسر می برید که اجل و مرگ بدنبال دارد با این حال هر کس پیش از رسیدن اجلش [11] در همان دوران آرزوهایش به عمل پردازد اعمالش به او منفعت می بخشد و مرگش به او زیانی نمی رساند و آن کس که در این ایام آرزو پیش از فرارسیدن اجل در عمل کوتاهی کند [12] گرفتار خسران شده و فرارسیدن اجل برای وی زیانبخش است . همانطور که به هنگام ترس و ناراحتی برای خدا عمل می کنید به هنگام آرامش نیز عمل نمائید . [13] آگاه باشید من هرگز چیزی مانند بهشت ندیدم که خواستارانش به خواب رفته باشند [14] و نه همانند آتش : که فراریان از آن این چنین در خواب فرورفته باشند . خوب بدانید آنها که از حق بهره مند نشوند زیان باطل دامنشان را فراخواهد گرفت [15] و آنکس که هدایت راهنمایش نگردد گمراهی او را به هلاکت می کشاند . [16] آگاه باشید فرمان کوچ درباره شما صادر گردیده و به زاد و توشه آخرت راهنمائی شده اید وحشتاکترین چیزی که بر شما می ترسم [1] هواپرستی و آرزوهای دور و دراز است از این دنیا زاد و توشه ای برگیرید [2] که فردا خود را با آن حفظ کنید [3] سیدرضی می فرماید : اگر سخنی باشد که مردم را بسوی زهد بکشاند و به عمل برای آخرت وادار سازد همین سخن است که می تواند علاقه انسان را از آرزوها قطع کند و جرقه ی بیداری و تنفر از اعمال زشت را در قلب برافروزد و از شگفت آورترین جمله های مزبور این جمله است : الا و ان الیوم المضمار و غدا السباق و السبقه الجنه و الغایه النار آگاه باشید امروز روز تمرین و آمادگی و فردا روز مسابقه است جائزه برندگان بهشت و سرانجام عقب ماندگی آتش خواهد بود زیرا با اینکه در این کلام الفاخ بلند و معانی گرانقدر و تمیل صحیح و تشبیه واقعی می باشد سری عجیب و معنائی لطیف در آن نهفته شده و آن جمله و السبقه الجنه و الغایه النار است امام بین این دو لفظ السبقه و الغایه به خاطر اختلاف معنی جدائی افکنده نگفته است السبقه النار چنانکه السبقه الجنه گفته زیرا سبقت جستن در مورد امری دوست داشتنی است این از صفات بهشت است و این معنی در آتش که از آن بخدا پناه می بریم وجود ندارد : امام جائز ندانسته که بگوید : السبقه النار بلکه فرموده است الغایه النار زیرا مفهوم غایت [ پایان ] مفهوم وسیعی است که در موضوعات مسرت بخش و غیر مسرت بخش به کار می رود و در حقیقت مرادف مصیر و مال است [ که به معنی سرانجام می آید ] چنانکه خداوند می فرماید قل تمتعوا فان مصیرکم الی النار : به کافران بگو بهره بگیرید که سرانجام شما به سوی آتش است . در این خطبه دقت کنید که باطنی شگفت آور و عمقی زیاد دارد و چنین است اکثر سخنان امام ( ع ) و در بعضی نسخه های این خطبه چنین آمده است و السبقه الجنه [ به ضم سین که به جائزه ای گفته می شود که به پیشتازان و برندگان مسابقه داده می شود خواه وجه نقد باشد یا جنس دیگری و معنی هر دو کلمه به هم نزدیک است